Leesoefeningen of -testen met AI maken
Met AI-toepassingen zoals ChatGPT kan je perfect leestesten maken voor jouw leerlingen.
STAP 1: Tekstselectie
Vertrek van een bestaande tekst die je digitaal hebt of laat een AI-programma zoals ChatGPT zelf een artikel schrijven. Het is mogelijk dat je AI verplicht om in dat artikel een aantal termen te gebruiken.
Voorbeeld van een prompt voor AI:
Je bent een journalist voor een informatief tijdschrift dat mikt op jongeren van 16 tot 18 jaar oud. Schrijf een artikel van 900 woorden over de evolutie van leenwoorden in het Nederlands. Zorg ervoor dat je de volgende begrippen vermeldt: ontlening, bastaardwoord, barbarisme, purisme en verengelsing.
Het is heel belangrijk om inhoudelijk en stilistisch zo’n artikel eens na te kijken. Hier is een voorbeeld van een artikel dat ChatGPT genereerde (augustus 2024):
De evolutie van leenwoorden in het Nederlands: Tussen ontlening en verengelsing
Leenwoorden zijn overal. Of je nu een “computer” aanzet om je huiswerk te maken of je favoriete “pizza” bestelt, je gebruikt dagelijks woorden die oorspronkelijk uit een andere taal komen. Het Nederlands, net als veel andere talen, is een dynamische taal die voortdurend verandert en zich aanpast. Een van de meest fascinerende manieren waarop dat gebeurt is door het opnemen van woorden uit andere talen, ook wel ontlening genoemd. Maar hoe werkt dit proces precies en welke effecten heeft het op onze taal?
Wat zijn leenwoorden?
Leenwoorden of ontleende woorden zijn woorden die een taal overneemt uit een andere taal. Dit gebeurt vaak omdat er een nieuwe uitvinding, concept of cultuuruiting is waarvoor de ontlenende taal nog geen eigen woord heeft. Een goed voorbeeld hiervan is het woord “computer”. Toen deze apparaten populair werden, bestond er in het Nederlands geen eigen woord voor en dus hebben we simpelweg het Engelse woord overgenomen.
Er zijn echter verschillende soorten leenwoorden en niet alle ontleningen verlopen op dezelfde manier. Sommige woorden worden bijna onveranderd overgenomen, terwijl andere zich aan het Nederlands aanpassen. Dit leidt tot interessante termen zoals bastaardwoorden en barbarismen.
Bastaardwoorden en barbarismen
Een bastaardwoord is een leenwoord dat gedeeltelijk is aangepast aan de regels van de ontlenende taal. Neem bijvoorbeeld het Franse woord “garage”. In het Nederlands is het overgenomen, maar we spreken het uit met een Nederlandse g-klank, wat het een bastaardwoord maakt. Dit type woorden lijkt dus deels op de oorspronkelijke vorm in de andere taal, maar vertoont aanpassingen aan de uitspraak, spelling of grammatica van het Nederlands.
Barbarismen daarentegen worden vaak als "fouten" beschouwd. Dit zijn leenwoorden of constructies die volgens sommige taalpuristen niet goed passen in de Nederlandse taal en als storend worden ervaren. Barbarismen ontstaan wanneer woorden of zinsconstructies uit een andere taal klakkeloos worden overgenomen zonder dat ze goed in de Nederlandse taal passen. Een voorbeeld van een barbarisme is het Engelse “checken” in de zin van “iets nakijken” of “controleren”. Dit wordt door taalpuristen vaak als onnodig beschouwd omdat er al Nederlandse woorden zijn die hetzelfde betekenen.
Purisme: De tegenreactie
Niet iedereen is blij met de invloed van andere talen op het Nederlands. Er is altijd een groep mensen geweest die streeft naar het zuiver houden van de taal. Puristen proberen de taal vrij te houden van invloeden van buitenaf en pleiten ervoor om zoveel mogelijk eigen woorden te gebruiken in plaats van leenwoorden.
Een klassiek voorbeeld van een purisme is de vervanging van het woord “bureau” door “schrijftafel”. Hoewel "bureau" inmiddels volledig is ingeburgerd, werd in het verleden geprobeerd dit Franse leenwoord te vervangen door een meer Nederlands klinkend alternatief. Dit soort taalzuivering is echter vaak een verloren strijd, omdat taal een levend iets is dat constant verandert en zich aanpast aan nieuwe omstandigheden.
Verengelsing: Een bijzonder fenomeen
Een van de grootste en meest besproken bronnen van leenwoorden in het moderne Nederlands is het Engels. Dit proces wordt vaak aangeduid als verengelsing en het roept veel discussie op. Zeker in de afgelopen decennia is de invloed van het Engels enorm toegenomen, vooral door de globalisering, internet en popcultuur.
Woorden zoals “internet”, “email”, “downloaden” en “chatten” zijn allemaal voorbeelden van Engelse woorden die volledig zijn ingeburgerd in het Nederlands. In sommige gevallen worden deze woorden zelfs verbogen volgens Nederlandse grammaticale regels, zoals “gechat” of “gedownload”.
De verengelsing van het Nederlands roept echter ook weerstand op. Sommige mensen maken zich zorgen dat het Nederlands daardoor te veel verandert en dat originele Nederlandse woorden en uitdrukkingen verloren gaan. Dit raakt vooral de taalpuristen, die pleiten voor het gebruik van Nederlandse alternatieven. Denk bijvoorbeeld aan het woord “account” dat wordt vervangen door “rekening” of “profiel”.
Hoe leenwoorden de taal verrijken
Hoewel er zorgen zijn over het verlies van puur Nederlandse woorden, valt niet te ontkennen dat leenwoorden onze taal op een bijzondere manier verrijken. Elk leenwoord draagt bij aan de veelzijdigheid en expressiviteit van het Nederlands. Het biedt ons nieuwe manieren om onze gedachten en gevoelens uit te drukken en helpt ons om deel te nemen aan een wereldwijde gemeenschap.
Daarnaast getuigen leenwoorden van onze geschiedenis. Ze laten zien hoe onze cultuur en samenleving zijn beïnvloed door contacten met andere talen en volkeren. Het Nederlands zit vol met woorden uit talen zoals het Frans, Duits, Latijn en Engels, die allemaal hun sporen hebben achtergelaten in onze manier van communiceren.
De toekomst van leenwoorden in het Nederlands
De toekomst van het Nederlands zal ongetwijfeld nog meer ontleningen met zich meebrengen. De opkomst van nieuwe technologieën, internationale handel en culturele uitwisselingen zorgen ervoor dat onze taal voortdurend in beweging blijft. Hoewel sommige puristen blijven strijden voor het behoud van een "zuivere" taal, is het onvermijdelijk dat het Nederlands zich zal blijven aanpassen en verrijken door woorden uit andere talen.
Misschien zien we in de toekomst wel nieuwe woorden ontstaan die de perfecte balans vinden tussen ontlening en aanpassing aan het Nederlands. Taal is immers een levend fenomeen dat zich voortdurend ontwikkelt, en leenwoorden spelen daarin een cruciale rol. Het belangrijkste is dat we openstaan voor verandering, terwijl we tegelijkertijd onze eigen taal blijven waarderen en koesteren.
Leenwoorden zullen altijd deel uitmaken van het Nederlands, net zoals ze dat al eeuwenlang zijn. Ze maken onze taal niet alleen rijker en veelzijdiger, maar houden haar ook levendig en in contact met de rest van de wereld. Terwijl we navigeren door de uitdagingen van verengelsing en barbarismen, blijft één ding zeker: taal evolueert en dat is een prachtig proces om te zien.
STAP 2: Een leesoefening of -test opstellen
Het soort leestest dat je opstelt hangt af van welke leesstrategieën je wilt testen of oefenen.
Hier is een mogelijke prompt:
Je bent een leerkracht Nederlands in het vierde jaar. Maak een multiplechoice leestest van 16 vragen met telkens vier mogelijke antwoorden met het artikel in bijlage. Peil bij 4 vragen of de leerlingen alle moeilijke woorden in de tekst begrijpen. Stel 4 vragen waarin je test of leerlingen de begrippen ‘barbarisme’, ‘purisme’, ‘verengelsing’ en ‘bastaardwoord’ begrijpen. Stel één vraag of leerlingen begrijpen wat de opinie van het artikel over purisme is. Stel 4 vragen waarbij je test of leerlingen de verwijswoorden en signaalwoorden begrijpen. Stel ten slotte nog 3 inhoudsvragen over de tekst om te zien of leerlingen een tekstonderdeel kunnen samenvatten.
Hier is een voorbeeld van een door ChatGPT gegenereerde leestest.
Moeilijke woorden
Wat betekent het woord ontlening in de context van de tekst?
A) Het teruggeven van geleend geld
B) Het overnemen van woorden uit een andere taal
C) Het veranderen van de betekenis van een woord
D) Het verwijderen van woorden uit een taal
Wat wordt bedoeld met verengelsing?
A) Het vertalen van Engelse boeken naar het Nederlands
B) Het gebruiken van steeds meer Engelse woorden in het Nederlands
C) Het leren van Engels als tweede taal
D) Het beperken van Engelse invloeden in de Nederlandse taal
Wat betekent het woord purisme volgens de tekst?
A) Het streven naar eenvoud in taalgebruik
B) Het zo zuiver mogelijk houden van een taal door buitenlandse invloeden te vermijden
C) Het overnemen van woorden uit andere talen
D) Het aanpassen van vreemde woorden aan de Nederlandse grammatica
Wat betekent het begrip bastaardwoord?
A) Een Nederlands woord dat volledig onveranderd uit een andere taal is overgenomen
B) Een leenwoord dat gedeeltelijk is aangepast aan de Nederlandse taalregels
C) Een woord dat onterecht als Nederlands wordt beschouwd
D) Een woord dat helemaal niet voorkomt in het Nederlands
Begripsvragen
Wat is een barbarisme volgens de tekst?
A) Een volledig geïntegreerd leenwoord
B) Een foutieve overname van een woord uit een andere taal
C) Een geheel nieuw woord dat in het Nederlands wordt gemaakt
D) Een oude term die niet meer wordt gebruikt
Wat betekent purisme?
A) Het accepteren van alle leenwoorden
B) Het vermijden van woorden die niet van oorsprong Nederlands zijn
C) Het creëren van nieuwe woorden uit bestaande Nederlandse woorden
D) Het verbieden van taalverandering
Wat is een voorbeeld van verengelsing in het Nederlands?
A) Het gebruiken van woorden zoals “downloaden” en “chatten”
B) Het vertalen van Engelse boeken naar het Nederlands
C) Het weigeren van Engelse leenwoorden in officiële documenten
D) Het aanleren van Engelse grammatica in het Nederlands
Wat is een bastaardwoord volgens de tekst?
A) Een volledig onveranderd woord uit een andere taal
B) Een aangepast leenwoord dat deels Nederlands is gemaakt
C) Een woord dat oorspronkelijk Nederlands is maar een nieuwe betekenis heeft gekregen
D) Een oude Nederlandse term die in onbruik is geraakt
Opinie over purisme
Wat is de houding van het artikel ten opzichte van purisme?
A) Het artikel ondersteunt het purisme volledig
B) Het artikel vindt purisme onnodig en ouderwets
C) Het artikel is neutraal over purisme
D) Het artikel benadrukt de noodzaak van purisme in moderne tijden
Verwijs- en signaalwoorden
Wat wordt bedoeld met “Dit raakt vooral de taalpuristen”?
A) De toename van leenwoorden in het Nederlands
B) De invloed van andere talen op het Nederlands
C) Het ontstaan van nieuwe Nederlandse woorden
D) De verandering van de Nederlandse grammatica
Waar verwijst “ze” naar in de zin “Ze maken onze taal niet alleen rijker en veelzijdiger…”?
A) Puristen
B) Leenwoorden
C) Barbarismen
D) Nederlandse woorden
Wat wordt bedoeld met “Er is altijd een groep mensen geweest die streeft naar het zuiver houden van de taal”?
A) Taalpuristen
B) Leenwoorden
C) Taalbarbaren
D) Verengelsing
Waar verwijst “Dit soort taalzuivering” naar in de zin “Dit soort taalzuivering is echter vaak een verloren strijd…”?
A) Het vervangen van buitenlandse woorden door Nederlandse woorden
B) Het accepteren van nieuwe leenwoorden
C) Het volledig verwijderen van leenwoorden uit het Nederlands
D) Het aanpassen van leenwoorden aan de Nederlandse taal
Inhoudsvragen
Wat is de hoofdgedachte van de tekst over leenwoorden?
A) Leenwoorden moeten zoveel mogelijk vermeden worden
B) Leenwoorden verrijken de Nederlandse taal ondanks tegenstand van puristen
C) Leenwoorden zijn de grootste bedreiging voor het Nederlands
D) Het gebruik van leenwoorden heeft geen invloed op de taalontwikkeling
Waarom vinden sommige mensen verengelsing problematisch volgens de tekst?
A) Omdat het Nederlands daardoor te veel verandert
B) Omdat Engels moeilijk te leren is
C) Omdat Nederlandse woorden hierdoor geen nieuwe betekenissen krijgen
D) Omdat het Nederlands een betere taal is
Hoe worden leenwoorden gezien in de context van taalontwikkeling?
A) Als een bedreiging voor de taalzuiverheid
B) Als een manier om de taal uit te breiden en te verrijken
C) Als een onvermijdelijk kwaad dat we moeten tolereren
D) Als iets wat voorkomen moet worden ten koste van alles
STAP 3: Kritisch zijn
Los zelf steeds de leestest op en pas de leesoefening aan. De bovenstaande leestest die ChatGPT genereerde is zeker nog voor veel verbetering vatbaar.
- Deze multiplechoice leestest heeft enkel A en B als antwoorden, wat het voor de leerlingen wel heel gemakkelijk maakt.
- Vraag 4 en 8 komen overeen en gaan beide over bastaardwoorden.
- In vraag 12 wordt beter de betekenis van ‘groep mensen’ in de zin gevraagd dan de verwijzing van het plaatsvervangend onderwerp ‘Er’.
- Bij vraag 13 zijn de mogelijke antwoorden te dubbelzinnig. Vervangen en aanpassen liggen dicht bij elkaar.
Conclusie
Een leestest gemaakt met AI, is zeker nooit kant en klaar. Niettemin kan AI ons alvast veel tijd besparen om een leesoefening op te stellen en zelf artikels op maat van jouw leerlingen te schrijven.